Karykatura na wojnie

Poniżej publikujemy analizy dr Oresta Semotiuka na temat wojny rosyjsko-ukraińskiej, w której zostały wykorzystane memy i karykatury.

Wstęp

Rosja zaatakowała Ukrainę 24 lutego 2022 r., oznaczając gwałtowną eskalację wojny rosyjsko-ukraińskiej, która rozpoczęła się w 2014 r. wraz z aneksją Krymu. Inwazja ta wpłynęła na bezpieczeństwo międzynarodowe, politykę i gospodarkę, a także spowodowała zniszczenie infrastruktury cywilnej, zmuszając ludzi do ucieczki z domów w poszukiwaniu bezpieczeństwa i ochrony. Według Agencji ONZ ds. Uchodźców, ponad sześć milionów Ukraińców przeniosło się do sąsiednich krajów od czasu 24 lutego 2022 r. lub zostały przesiedlone w głąb Ukrainy. Rosyjsko-ukraiński konflikt zbrojny ma zarówno rzeczywisty, jak i dyskursywny wymiar. Dyskursywny wymiar tego konfliktu jest realizowany w międzynarodowym i krajowym dyskursie politycznym, a także w dyskursie medialnym. Ale wymiar ten jest również obecny w dyskursie humorystycznym na obu tych poziomach.

Humor polityczny: jak to działa?

Karykatury i memy polityczne jako gatunki dyskursu humorystycznego kwestionują istniejący porządek polityczny lub społeczny, zestawiając istniejącą niedoskonałą rzeczywistość z wizjami tego, co mogłoby lub powinno być. To kwestionowanie jest określane przez cel (osoba, instytucja lub kraj), temat (fragment rzeczywistości społeczno-politycznej lub aspekt działalności) oraz środki (elementy werbalne/niewerbalne, metafory, symbole). Interakcja tych elementów zapewnia efekt humorystyczny i tworzy dwa główne tryby humoru politycznego: „wywrotowy” i „wspierający”. Temat uchodźców z Ukrainy to ważny temat, który jest poruszany w memach i karykaturach, który przedstawiają te rodzaje humoru politycznego.

Ukraina vs. Bliski Wschód

Karykatury, który pochodzą z krajów Bliskiego Wschodu (Syria, Jordania, Jemen), których mieszkańcy byli główną populacją uchodźców w UE przed rozpoczęciem agresji Rosji, reprezentują humor wywrotowy. Oni   krytykują podwójne standardy UE (z naciskiem na kolor skóry) w traktowaniu uchodźców z ich krajów i z Ukrainy (rys. 1, 2) oraz nadmierne zainteresowanie mediów uchodźcami z Ukrainy.

Te tematy też są poruszany w karykaturach z Europy. Autorami rysunków są Europejczycy (rys. 3) lub   osoby z Bliskiego Wschodu mieszkające w UE (rys. 4).

Zestawienie uchodźców z Ukrainy i Bliskiego Wschodu jest tematem nie tylko karykatur, ale także memów. W memach wywrotowy humor skierowany jest przeciwko uchodźcom z Bliskiego Wschodu (rys. 5 i 6).

Innym tematem karykatur i memów reprezentujących humor wywrotowy skierowany przeciwko ukraińskim uchodźcom w Polsce jest ich korzystanie ze świadczeń socjalnych (rys.7 ) i radykalny sposób przypominania Ukraińcom, że są gośćmi, a nie u siebie w domu (rysunek 8).

Te prypominania sa także w memach i karykaturach rosyjskich, demonstrujacych wrogie nastawienie do nich (rysunki 9 i 10).

Rysunek 9 ma napis „Kiedy pan turysta nażre się i wróci do domu?‘’. Element tekstowy  rysunku 10  „nie służył mistrzowi – nie jest mężczyzną” (w oryginale „Panu”) gra na polisemii słowa Pan (właściciel gruntu) i jest tez nawiązaniem do tradycyjnej polskiej formuły  powitalnej.

Karykatury dotyczące ukraińskich uchodźców, szczególnie w Polsce, również zawierają nie tylko wywrotowy, ale i wspierający humor. Obrazy te często wykorzystują obraz utraconego domu, wykorzenionego, który uchodźcy niosą ze sobą (rysunki 11 i 12 ).

Przykładem takiego wspierającego humoru są memy pokazujące polskie współczucie dla losu uchodźców i solidarność między dwoma narodami . (Rysunki 13 i 14).